ÖZET
İnsansı ve yapay zeka bulunduran robotların hukuki kişilikleri tartışılmaya başlandığından beri, hukukçuların ve etikçilerin görüşleri oldukça farklıdır. Bazıları, insansı robotların hukuki kişiliklerinin tanınması gerektiğini savunurken, diğerleri bu fikre karşı çıkmaktadır var olan kişilik kavramlar üzerinden ilerlemek gerektiğini savunur. Bu yazıda, insansı robotların hukuki kişiliği kavramının ne olduğu, nasıl tanımlanabileceği, bu konuda yapılan tartışmalar ve öne sürülen fikirler ile çeşitli ülkelerin çalışmaları ele alınmaktadır. Ayrıca, insansı robotların hukuki kişiliklerinin tanınması halinde, bu durumun nelere yol açabileceği ve hangi sorunları ortaya çıkarabileceği de tartışılmaktadır. Bu yazıda, insansı robotların hukuki kişilikleri konusunda tam bir görüş birliği olmadığını, ancak bu konuda daha fazla çalışmanın gerektiğini vurgulamaktadır.
Anahtar Kelimeler: İnsansı robotlar, Robotların Hukuki Kişiliği, Yapay Zeka Ve Hukuk, Elektronik Kişilik.
THE PROBLEM OF THE LEGAL PERSONALITY OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE AND ROBOTS
SUMMARY
Since the discussion on the legal personalities of robots with human-like features and artificial intelligence began, the opinions of lawyers and ethicists have been quite different. Some argue that the legal personalities of humanoid robots should be recognized, while others argue that the existing personality concepts should be used. This article discusses what the legal personality of humanoid robots is, how it can be defined, the debates and ideas put forward on this issue, and the work of various countries on this topic. Additionally, it discusses the potential implications and problems that may arise if the legal personalities of humanoid robots are recognized. This article emphasizes that there is no consensus on the legal personalities of humanoid robots, but more research is needed on this topic.
Keywords: Humanoid Robots, Legal Personality of Robots, Artificial Intelligence and Law, Electronic Personality.
GİRİŞ
Birçoğunuzun bildiği üzere robotlar ve Yapay Zeka (AI(artificial intelligence)) ürünleri eşya sınıfında değerlendirilmektedir. Öğretide Eşya; Kişilerin üzerinde hakimiyet kurabildiği ekonomik değeri ve maddi varlığı olabilen maddelerdir. Şu an basit robotlardan (mutfak robotları, robot süpürge vs.) ve yapay zeka (AI) içeren yazılımlar (ör: TensorFlow, H2O.Al) veya cihazlar (ör: Asus ve Meta şirketleri bu konuda yatırım yapmaktadır) mevcut ve bunlar eşya sınıfında sayılmaktadır.
Yazıya başlamadan önce hukukta yapay zekanın kullanımı ile ilgili yazıma buradan göz atabilirsiniz.
Gelişen teknoloji ile beraber hayatımıza karışan yapay zeka bulunduran robotlar ile İnsanlar arasında hukuki ilişkilerin doğması kaçınılmaz olacaktır. Bu hukuki süreçleri çözme noktasında ilk olarak Robotların hukuki kişiliği tespit edilmelidir. Gelişmiş Robotların eşya sınıfına almak elbette yetersiz olacaktır.
- ROBOTLARIN SINIFLANDIRILMASI
- MEKANİK YAPISI VE ÇALIŞMA PRENSİPLERİNE GÖRE AYRIM
Aslında çoğu mühendis Robotları 6’ya ayırır. Bu ayrımlardan en yaygını: otonom mobil robotlar (AMR’ler), otomatik yönlendirmeli araçlar (AGV’ler), eklemli robotlar, insansılar, cobot’lar ve hibritlerdir. Bunlardan kısaca bahsedecek olursak:
- Otomatik yönlendirmeli araçlar (AGV): Bir tesisteki malzemeleri taşımak için programlanmış sürücüsüz, mobil araçlardır. Çalışan ihtiyacını azaltmak, işçilik ücretlerini düşürmek ve depo verimliliğini yükseltmek için çoğu endüstride ve birçok depo uygulamasında kullanılırlar.
- Eklemli Robotlar: En az 3 döner eklemli kolu olan robotlardır. Robotun hareket serbestliği eklem sayısıyla doğru orantılıdır. Bu tipteki robotlar ark kaynağı, gaz kaynağı, püskürme makineleri gibi farklı sektörlerde ekseriyetle kullanılır.
- Cobot Veya Kolaboratif Robotlar: Ortak çalışılan bir alanda insanların yanında etkileşime girerek iş güvenliği oluşturup beraber çalışabilmeyi sağlayan robotlardır
- Hibritler: Kelime anlamı olarak “melez” ve “karma” anlamına gelen Hibritler birden çok türün birleşimi ile oluşmaktadırlar. Bu tanım aynı zamanda sibertenik robotlar için de kullanılmaktadır. Sibernetik robotlar hem canlı hem de elektronik elemanları içermektedir.
- Otonom mobil robotlar (AMR’ler): Bir operatör tarafından doğrudan denetlenmeden veya sabit, önceden belirlenmiş bir yolla sınırlandırılmadan çevresini anlayabilen ve hareket edebilen bir robot türüdür.
- İnsansılar: İnsansı robot, vücut şekli insan vücuduna benzemek üzere üretilen robottur. İnsansı bir tasarımın kullanılması; insanların kullandığı aletler ve çevreyle iletişim, deneysel amaçlar (çift ayaklı hareket konusunun geliştirilmesi gibi) gibi fonksiyonel amaçlar veya farklı amaçlar için olabilir. Ekseriyetle insansı robotlar bir insanın fiziksel özelliklerinin aynısına sahiptir. Bazı insansı robotlar insan vücudunun yalnızca bir kısmı baz alınarak yapılmış olabiliyor, sadece bel üstü gibi. Özellikle görünümsel ve özelliksel olarak insanlara benzemeleri için yapılmış robotlara “android” adı verilir.
Bu ayrımlar robotların mekanik yapısı ve çalışma prensiplerine göre ayrılmıştır. Bizler kişilik tespiti yaparken robotların yapay zekayı etkin ve bağımsız bir şekilde kullanmasını ön planda tutarak bu ayrımı yapmaya karar verdik. Çünkü şu anda robotlar eşya sınıfında sayılmaktadır. Eşya sınıfından çıkarılıp bir kişilik tanınması için robotların özgür ve otonom bir şekilde karar vermesi gerekmektedir. Buradan hareketle robotları 2’ye ayırmak doğru olacaktır.
B. Otonom Karar Verebilen Robotlar
Bu ayrıma tabi tutulan robotlar “İnsansı Robotlar” ve “Otonom mobil robotlar (AMR’ler)” Robotlardır. Bu robotlar “Yapay Zeka Ve Hukuk” adlı yazımda bahsettiğim, gelecek vadeden robotlardır. Gün geçtikçe yatırımları artan ve gelişmekte olan yapay zekanın, ilerleyen dönemlerde hayatımızda en çok karşımıza çıkan formları olarak öne çıkma potansiyelleri mevcuttur. Özellikle İnsansı Robotların mevcut üretim amaçları insanlara yüksek oranlara benzetilmesidir. AMR’ler ise yine analitik düşünme ve sorgulama becerilerini sahip olduklarından ötürü bu gruba dahil edilmektedirler. Otonom bir robot, çevresini algılayan, algıladığı şeye göre kararlar verebilen veya o ortamdaki bir eylemi tanımak ve başlatmak/bitirmek için programlanmış olan robotlardır. Üretimde otomasyon teknolojileri, fabrika içerisindeki ortamın yapay zeka teknolojileri ile akıllı hale gelmesini sağlar.
C. Otonom Karar Veremeyen Robotlar
Yukarıda saydığımız 6 robot türünden, “İnsansılar” ve “Otonom mobil robotlar (AMR’ler)” hariç hepsi bu gruba dahildir. Bu robotlar pek çok sektörde verimliliği arrtırmak, süreçleri hızlandırmak, güvenliği desteklemek ve deneyimleri iyileştirmek amacıyla kullanılır. İnsanların işlerini kolaylaştırma amacı taşımaktadırlar.
- HUKUKİ KİŞİLİK NEDİR
Bu ayrımı yaptıktan sonra Otonom karar verebilen robotlar ile insanlar arasındaki hukuki olayları çözmek için gerekli olan hukuki kişilik sorusuna doğru yavaş yavaş gelebiliriz.
İlk önce hukuki kişilikten kısaca bahsetmek istiyorum.
Hukuki Kişilik, hak sahibi varlıklar hukuk açısından birer kişidir. Binaenaleyh, haklardan yararlanabilen bütün varlıklar, kişidir.
Hukuki kişilik 2’ye ayrılır:
- Gerçek(Hakiki) Kişilik
Gerçek kişilik, sağ ve tam doğmak kaydı ile kişinin anne karnına düşümünden ölümüne kadar geçen süreçte hukuken kişiler için kullanılan kavramdır. Yani bu kişiler alacak ve borç oluşturma ehliyetine sahiptirler.
- Tüzel Kişilik
TMK md. 47de, “Başlı başına bir varlığı olmak üzere örgütlenmiş kişi toplulukları ve belli bir amaca özgülenmiş olan bağımsız mal toplulukları, kendileri ile ilgili özel hükümler uyarınca tüzel kişilik kazanırlar. Amacı hukuka veya ahlâka aykırı olan kişi ve mal toplulukları tüzel kişilik kazanamaz” şeklinde tanımlanmaktadır.
- ÖRNEK OLAY
Robotların hukuki kişiliği sorunun ele alırken bu sorunun cevabına ulaşmak için örnek bir olaydan yola çıkıp uygulamadaki haline göz atarak sağlamasını yapmak bizleri daha doğru cevaba ulaştıracaktır.
Örnek olay:
Otonom Karar Verebilen Robot’un sürdüğü bir araçla (A) kişisinin sürdüğü aracın kaza yaptığını varsayalım ve olayda OKVR kusurlu olsun, yani failimiz yapay zeka, Bu durumda:
– Yapay zeka mı? (Ki burada yapay zeka zararın tazminini yapabilmesi için gerekli parayı nereden karşılayacak sorusunun yanı sıra sigortalanması da gündeme gelmekte)
– Var ise, Otonom Karar verebilen robotun maliki mi?
– Yapay Zekayı Üreten firma veya mühendis mi?
Bu zararı karşılamalı veya yaptırıma tabii olmalıdır sorusunda hareket ederek Kişilik arayışına başlayalım.
Peki Otonom Karar Verebilen Robotlar öğretide hangi kişilik grubuna dahildir?
- Eşya Olarak Kabul Edilmesi Durumunda
Yazının başlarında da bahsettiğimiz gibi Özerk bir şekilde hareket eden ve karar verebilen robotların Eşya olarak kalması gerektiğini savunan kişiler ortaya çıkan problemlerin, belirli sigorta sistemlerinin entegre edilmesiyle ortadan kaldırılabilecek olduğunu savunurlar. Herhangi bir hukuki kişilik arayışına gerek olmadığını düşünürler ancak biz bir kişilik arayışında olduğumuzdan ötürü bunu reddediyoruz. Böyle olduğunu Farz Ettiğimizde ise bu olayda zararın tazminin sağlayacak kişi Otonom Karar Verebilen Robotun Mülkiyet sahibi olacaktır.
- Köle Olarak Kabul Edilmesi Durumunda
Bir diğer görüş de köle görüşüdür. Bu görüştekiler yukarıdaki eşya görüşünü kabul etmeyerek Robotların sıradan bir eşya olamayacağını vurgulayarak onları insanların kölesi olarak tanımaktadırlar. Buradaki asıl problem Çağdaş hukuk dünyasının “Kölelik” terimi bir daha kullanmamak üzere terk etmiş oluşudur. Bu görüş robotları politikleştireceğinden ve eşya görüşünü reddetmemize neden olan görüşten (Kişilik arayışında olmamız) dolayı buna da katılmıyoruz. Olay için değerlendirdiğimizde ise burada zararın tazminini karşılayacak kişi yine Otonom Karar Verebilen Robotun Mülkiyet sahibi olacaktır.
Yapay zeka robotları sadece eşya veya köle olarak incelenmemesi gerekir. Yapay zeka bir kişi olarak değerlendirilmelidir. Her iki teoride de atlanılan şey Kişiliğin yalnızca gerçek ve tüzel oluşudur.
- Tüzel Kişi Olarak Kabul Edilmesi Durumunda
Yapay zekanın tüzel kişilik olarak görülmesi rasyonel açıdan daha yatkın gelebilir. Yapay zeka ile onu oluşturan şirket veya mühendis arasındaki ilişki az çok bir dernek ve bu derneğin yönetim kurulu üyeleri arasındaki ilişkiyi andırır. Burada verilen farazi olayda zararın tazminini Yapay Zekayı Üreten Firma veya Mühendis karşılamalıdır. Ancak yapay zekalı robotlara tam olarak kapsayıcı bir tüzel kişiliktir diyemiyoruz bu bağlamda tüzel kişiliğin spesifik bir alanı olarak düzenlenmeli veya öğretideki diğer görüşlerde de olduğu gibi “tüzel ve gerçek kişilikten bağımsız 3. Bir kişilik olabilir mi?” sorusunu gündeme getirilmeli. Tabi tarihsel sürece baktığımız zaman bu kişilikler ihtiyaç doğrultusunda çıkmıştır ve yeni kavramlar ortaya çıkmıştır. Günümüzdeki yeni gelişmelerin çok daha hızlı bir süreçte gerçekleştiği görülmektedir. Bundan dolayı yapay zekanın hukuki kişiliği hakkında birtakım düşünceler ifade edilip ortaya atılmaktadır.
- ELEKTRONİK KİŞİLİK
Yukarıda da bahsedildiği üzere yapay zekanın modern hukuk sistemlerindeki kişilik kurumlarına entegre etmektense yeni bir kişilik kavramı oluşturulmalı. Avrupa Parlamentosunun raporunda da bu görüş doğrultusunda destekler nitelikte yeni bir kişilikten bahsedilmiştir. Bu konuda Avrupa Parlamentosu’nun sunduğu raporda geçen “elektronik kişiliktir”.
Bu raporda yapay zekaya ait “elektronik kişilik” olarak tanımlanan bir kişilik kavramından söz edilmektedir. Ancak bu raporda “elektronik kişilik” kapsamlı bir biçimde açılmaması nedeniyle bu kişilik kavramının yalnızca öneri düzeyinde kalmasına sebep olmuştur. Binaenaleyh yapay zekanın fail olduğu durumlarda verebileceği zararlardan kimin sorumlu tutulacağı ile ilgili özel bir kusursuz sorumluluktan bahsedilmemiştir. Diğer taraftan ilk kez somut bir hukuki raporda bu önerinin olması birçok hukukçu için yol gösterici olmuştur.
SONUÇ
Kişilik tanımından sonra da elektronik kişilik bulundurulan robotların sorumluluk derecesi sorusuna işaret etmektedir. Avrupa Parlamentosunun raporu yüzeysel de olsa burada Elektronik Kişiliği bulunduran robotların ehliyet bakımından sınıflandırması ve sorumluluk derecesi sorununa cevap verilmelidir.
Yapay zekaların hayatımıza girmesiyle beraber hukuk alanında da gelişmeler devam edecektir ve otonom karar verebilen robotlar hukuk sistemlerinin objesi olmaktan çıkıp süjesi olmaya başlayacaktır.
